"Con un obolo la prendi ed è bellissima". Sui prezzi della ceramica attica

Περίληψη. Ξεκινώντας από την εξέταση των γραπτών πηγών, αλλά κυρίως της επιγραφικής και των εμπορικών επιγραφών κάτω από το πόδι των αγγείων, ερευνώνται οι τιμές των κεραμικών τεχνουργημάτων αττικής παραγωγής με ευρεία εξαγωγή σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου. Με λίγες εξαιρέσεις (κρατήρες, υδρίες μεγάλων διαστάσεων) οι τιμές είναι πολύ χαμηλές αν συγκριθούν με εκείνες ανάλογων προϊόντων από άλλο υλικό (χαλκό και/ή ξύλο). Ούτε η παρουσία εικονογράφησης από τεχνίτες υψηλού επιπέδου φαίνεται να έχει προσδώσει κάποια αύξηση της τιμής. Υποθέτουμε εξάλλου ότι η μείωση των τιμών που απαντά κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ. πρέπει να συσχετιστεί με μια μεγαλύτερη ταχύτητα στην παραγωγή (πέρασμα από τα τροπιδωτά αγγεία σε εκείνα με συνεχή κατατομή) και ότι το περιθώριο κέρδους των τεχνιτών βρισκόταν στις μεγάλες ποσότητες των δοχείων που παράγονταν

Riassunto. Partendo dall’esame delle fonti letterarie, ma soprattutto di quelle epigrafiche e delle iscrizioni commerciali graffite sotto il piede dei vasi, si indaga sui prezzi dei manufatti ceramici di produzione attica ampiamente esportati in tutto il bacino del Mediterraneo. Con poche eccezioni (crateri, hydriai di grandi dimensioni) i prezzi risultano tutti molto bassi se messi a confronto con quelli di analoghi prodotti eseguiti in altro materiale (bronzo e/o legno); né la presenza di scene figurate anche da parte di artigiani di alto livello sembra avere apportato significativi incrementi di spesa. Si ipotizza inoltre che l’abbassamento dei prezzi riscontrabile nel corso del V sec. a.C. sia da mettere in relazione con una maggiore velocità di produzione (passaggio dalle forme spezzate alle forme a profilo continuo) e che il margine di guadagno degli artigiani risiedesse nelle grandi quantità di vasellame prodotto.

Starting from the analysis of literary sources, but above all from inscriptions and trademarks on the bottom of the vases, it will be conduct a research on prices of Attic pottery widely exported all over the Mediterranean sea. All the prices, with few exceptions (craters, hydriai of big size), are very low if compared with those of objects in bronze or wood. Even figured vases signed by important artists are not so expensive. During the 5th c. BCE, the reduction of prices has to be related with a greater rapidity of production (e.g. the transition to morphologies with continuous profile); therefore, artisans would have gained from the big numbers of vases produced and sold.